Author: Hương Lê

Mang thai giữa lúc đại dịch COVID-19 biến chuyển khôn lường gây nên nỗi bất an đối với thai phụ. Vì vậy, làm sao để có một thai kỳ khỏe mạnh, sinh nở an toàn là mối quan tâm hàng đầu của mẹ bầu trong giai đoạn “bình thường mới”. Thấu hiểu và chia sẻ với nỗi lo lắng của mẹ, MarryBaby đã nhờ bác sĩ Tạ Trung Kiên giải đáp những thắc mắc xoay quanh cách chăm sóc mẹ bầu khỏe mạnh lẫn mẹ bầu F0. 

Bác sĩ Kiên hiện hợp tác tại khoa sản Bệnh viện Đồng Nai 2, bệnh viện quốc tế Âu Cơ. Với kinh nghiệm nhiều năm trong lĩnh vực sản phụ khoa, hy vọng những chia sẻ của bác sĩ về cách chăm sóc mẹ bầu trong giai đoạn phải “sống chung” với dịch Covid-19 sẽ giúp mẹ có thêm kiến thức chăm sóc thai kỳ. Đặc biệt trong tình huống xấu nhất, chẳng may dương tính với SARS-CoV-2, mẹ vẫn đủ bình tĩnh, biết đâu là điều nên và không nên làm, nhằm đảm bảo an toàn cho hai mẹ con.

1. Những nguy cơ dịch bệnh mẹ bầu phải đối mặt khi trở lại cuộc sống ‘bình thường mới”

a. Nguy cơ lây nhiễm

Các nghiên cứu gần đây đều cho thấy phụ nữ mang thai không có nguy cơ mắc Covid-19 cao hơn những người trưởng thành khỏe mạnh khác. Thế nhưng, trong quá trình đi làm và tương tác với mọi người, thai phụ có thể phải đối mặt với nguy cơ lây nhiễm cao nếu:

– Mẹ bầu làm việc, sinh hoạt trong môi trường có tỷ lệ người xung quanh chích vaccine thấp.

– Môi trường sống, làm việc không thông thoáng, trao đổi không khí kém.

– Tâm lý mẹ chủ quan, cứ nghĩ “bình thường” rồi, đã chích vaccine rồi, thế là lơ là, không đeo khẩu trang, không giữ khoảng cách nơi đông người. Trong khi đó, dù đã tiêm ngừa vẫn có thể nhiễm bệnh.

Mặt khác, nếu chẳng may mẹ mắc COVID-19, tam cá nguyệt thứ 2 và thứ 3 là giai đoạn nguy hiểm hơn cả cho mẹ và bé. Vì đây là giai đoạn thai nhi đã lớn nhưng chưa phát triển hoàn thiện nên việc điều trị sẽ phức tạp hơn.

b. Nguy cơ bệnh chuyển biến nặng khi nhiễm SARS-CoV-2

Tuổi tác, tình trạng sức khỏe tác động phần nào đến mức độ nặng hay nhẹ ở thai phụ mắc COVID-19. Khi tư vấn cách chăm sóc mẹ bầu, bác sĩ không quên nhắc đến các yếu tố nguy cơ khiến bệnh diễn tiến nặng ở phụ nữ mang thai F0:

• Thai phụ trên 25 tuổi.
• Phụ nữ mang thai thừa cân, béo phì, suy giảm hệ miễn dịch, dùng corticoid kéo dài…
• Mẹ bầu có sẵn bệnh mãn tính, bệnh lý nền như: hen, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), huyết áp, tiểu đường, tiền sản giật…

c. Nguy cơ sinh non hoặc sinh sớm nếu nhiễm COVID-19

Thống kê cho thấy mẹ bầu nhiễm COVID-19 có nhiều khả năng sinh non, thai chết lưu. Trẻ sơ sinh được sinh ra thường phải nằm ở phòng chăm sóc đặc biệt và cũng có thể bị nhiễm virus Sars-CoV-2.

Trước các yếu tố nguy cơ trên, bác sĩ Kiên lưu ý thai phụ hãy luôn tuân thủ nguyên tắc 5K (khẩu trang, khử khuẩn, khoảng cách, không tập trung, khai báo y tế), nhất là ở môi trường phòng khám, bệnh viện nơi nguy cơ lây nhiễm chéo cao. 

2. Hướng dẫn cách chăm sóc mẹ bầu khi phải “sống chung” với COVID-19

Cách chăm sóc mẹ bầu vẫn không thay đổi nhiều so với trước khi xuất hiện đại dịch. Điều cần lưu ý là thai phụ đừng vì sợ lây nhiễm COVID-19 mà trì hoãn việc khám thai và phải luôn duy trì dinh dưỡng, vận động phù hợp để tăng cường sức đề kháng. 

a. Chăm sóc phụ nữ mang thai về dinh dưỡng

– Duy trì khẩu phần ăn cân bằng, nhiều rau xanh, trái cây, thịt cá, hạn chế tinh bột, đồ ngọt để giảm nguy cơ tiểu đường thai kỳ. Vì đái tháo đường là một trong những nguyên nhân gây nên tình trạng nặng ở bệnh nhân mắc Covid-19.

– Ngoài việc bổ sung các vi chất cần thiết trong thai kỳ như sắt, axit folic, canxi, thai phụ cần bổ sung thêm vitamin D với hàm lượng 10mg/ngày để tăng cường cơ, xương. Hơn nữa, một số nghiên cứu cho thấy những người có nồng độ vitamin D trong cơ thể thấp sẽ tăng nguy cơ bệnh nặng khi nhiễm SARS-CoV-2.

– Để tăng cường sức đề kháng trong mùa dịch, mẹ bầu cần bổ sung thêm thực phẩm giàu vitamin C như trái cây họ cam quýt, kiwi, dâu tây, đu đủ… Nếu chế độ ăn không cung cấp đủ lượng vitamin C khuyến nghị hàng ngày, mẹ có thể tham khảo ý kiến bác sĩ về việc dùng thêm viên sủi C. Tuy nhiên, bổ sung vitamin C bằng đường uống cần theo chỉ định của bác sĩ để tránh xảy ra tình trạng dư thừa. Thừa vitamin C có thể gây ra chứng scurvy ở trẻ (bé sinh ra bị thiếu hụt vitamin C).

b. Chăm sóc thai nhi

Cần tuân thủ lịch khám thai định kỳ. Việc e sợ quá mức nơi đông người có thể làm chậm việc khám thai theo lịch, dẫn đến phát hiện trễ các bất thường ở thai nhi và can thiệp muộn. Theo đó, sức khỏe của mẹ bầu lẫn em bé trong bụng có thể bị đe dọa.

Ngoài lịch thăm khám định kỳ, mẹ cần tham khảo các mốc khám thai không thể bỏ qua tại đây. 

Để tiện theo dõi sức khỏe trong thai kỳ, mẹ có thể sử dụng dịch vụ telemedicine (trao đổi với bác sĩ qua điện thoại). Nếu phát hiện những bất thường trong giai đoạn mang thai, hãy nhờ bác sĩ tư vấn để có hướng xử trí kịp thời. 

Nếu đi khám thai, mẹ nên chọn những khung giờ trong ngày, những ngày trong tuần có lượng bệnh nhân thưa thớt.

Ngoài ra, mẹ nên tham gia lớp học tiền sản để tự trang bị kiến thức về thai kỳ cũng như biết cách chăm sóc bản thân trước và sau sinh một cách khoa học.

c. Nghỉ ngơi, tập luyện

Khi hướng dẫn cách chăm sóc mẹ bầu, bác sĩ cũng nhắc mẹ nên có chế độ nghỉ ngơi hợp lý và tập luyện thường xuyên. Việc tập thể dục đều đặn sẽ giúp giảm tình trạng huyết khối. Thực tế cho thấy bệnh nhân COVID-19 thường diễn tiến nặng nếu có tiền sử huyết khối.

Ngoài ra, mẹ bầu cũng được khuyến khích khích nên tập yoga, tập Kegel để nhận nhiều lợi ích về mặt sức khỏe xuyên suốt thai kỳ và cả sau khi sinh.

>>> Mẹ có thể xem thêm: Mách bầu 5 bài tập thể dục lý tưởng, dễ tập

 d. Làm việc

Ở nơi làm việc, mẹ bầu đừng quên áp dụng quy tắc 5K. 

– Luôn đeo khẩu trang và đeo đúng cách (không đưa tay sờ vào bề mặt khẩu trang, tháo khẩu trang chỉ cầm vào dây đeo qua tai để tháo…).

– Luôn giữ khoảng cách với đồng nghiệp xung quanh.

– Tránh tụ tập đông người.

– Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, nhất là khi cầm, nắm vật dụng, tài liệu vì virus có thể sống tới 72 giờ trên vật liệu thép, nhựa, thủy tinh; 24 giờ trên thùng giấy, carton.

– Thực hiện khai báo y tế theo quy định.

3. Hướng dẫn cách chăm sóc bà bầu F0

Mặc dù mẹ bầu có thể rất cẩn trọng trong việc giữ an toàn, tránh lây nhiễm, nhưng trước nguy cơ nhiễm bệnh, vẫn có tỷ lệ mẹ sẽ bị nhiễm. Và trong trường hợp xấu nhất mẹ bầu trở thành F0, lời khuyên dành cho mẹ là hãy bình tĩnh, thực hiện thông báo ngay đến cơ quan y tế phường, xã đang sinh sống để nhanh chóng được chuyển đến bệnh viện và luôn tuân theo phác đồ điều trị của bác sĩ. 

Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, tất cả mẹ bầu F0 đều nên được theo dõi tại bệnh viện để đảm bảo an toàn ở mức cao nhất cho mẹ và bé.

Thông thường, thai phụ F0 có triệu chứng nhẹ thường có các biểu hiện như sốt nhẹ, ho, đau họng, mệt mỏi, không bị viêm phổi và thường tự khỏi sau khoảng 1 tuần.

Bên cạnh được đội ngũ nhân viên y tế chăm sóc về chuyên môn, thai phụ và người thân nên làm theo hướng dẫn cách chăm sóc mẹ bầu F0 dưới đây để hạn chế mất sức, nhanh hồi phục, ổn định sức khỏe.

• Nghỉ ngơi tại giường.
• Uống nhiều nước, nhất là nước ấm.
• Ăn uống, bổ sung đầy đủ vitamin, uống thuốc điều trị theo đúng chỉ định của bác sĩ.
• Giữ ấm đường thở, thường xuyên súc miệng, nhỏ mũi bằng nước muối.
• Nếu bị sốt, hãy giảm nhiệt độ phòng, mặc quần áo rộng, lau mát.
• Nếu ho, uống thêm chanh mật ong, nằm cao đầu để giảm ho.
• Nếu cảm thấy căng thẳng, lo âu, hãy ăn uống, ngủ nghỉ và tập thể dục điều độ; trò chuyện với người thân trực tiếp hoặc qua điện thoại, video call; thở bằng cơ hoành (thở để làm phồng bụng); tìm cách thư giãn (nghe nhạc, đọc sách…); yêu cầu tư vấn tâm lý nếu cần…
• Trong quá trình điều trị COVID-19 và kể cả khi đã khỏi, thai phụ cần được khám thai 2 – 4 tuần/lần nhằm sớm phát hiện tiền sản giật, thai chậm phát triển trong tử cung, dọa đẻ non hoặc đẻ non.

>>> Mẹ có thể xem thêm: Bài tập hít thở hồi phục phổi sau mắc Covid-19

4. Các biện pháp can thiệp sản khoa đối với thai phụ F0

Nhằm mục tiêu giữ an toàn cho cả mẹ và thai nhi, trong quá trình chia sẻ kiến thức  về cách chăm sóc mẹ bầu là F0, bác sĩ Trung Kiên có đề cập đến các biện pháp can thiệp sản khoa đối với thai phụ F0 ở cả 2 trường hợp nhẹ lẫn nặng.

– Nếu thai phụ mắc COVID-19 triệu chứng nhẹ hoặc trung bình:

• Tuổi thai từ 39 tuần trở lên, xem xét ưu tiên ngả sinh âm đạo. 
• Tuổi thai 37-38 tuần mà không có chỉ định sản khoa khác thì thai phụ sẽ được theo dõi thêm khoảng 2 tuần tính từ thời điểm có kết quả dương tính trước khi quyết định chấm dứt thai kỳ.

– Nếu mẹ bầu chuyển nặng hoặc nguy kịch, tùy từng trường hợp cụ thể mà có hướng xử trí khác nhau.

• Nếu không đặt nội khí quản: sẽ chấm dứt thai kỳ khi thai hơn 32 tuần bằng khởi phát chuyển dạ, theo dõi sinh ngả âm đạo hoặc mổ lấy thai.
• Nếu đặt nội khí quản: Tuổi thai hơn 32 tuần sẽ mổ lấy thai. Tuổi thai dưới 32 tuần và có khả năng sống sẽ theo dõi tiếp tục nếu tình trạng mẹ và thai ổn định, hoặc mổ lấy thai nếu tình trạng mẹ diễn tiến xấu.

5. Lây nhiễm chéo trong quá trình sinh nở

Nhân viên y tế được xét nghiệm định kỳ đầy đủ nên khá ít rủi ro lây nhiễm, dù vậy nguy cơ lây nhiễm chéo COVID-19 trong lúc sinh nở tại bệnh viện vẫn có thể xảy ra. Hai trường hợp sau có thể tăng nguy cơ lây nhiễm chéo mà mẹ cần lưu tâm: 

– Sản phụ khi nhập viện đã được xét nghiệm đầy đủ nhưng vẫn không sàng lọc hết do bệnh biểu hiện muộn.

– Một số địa phương do đã tổ chức chích vaccine đầy đủ cho người dân nên không còn quy định người đi khám bệnh hay thăm bệnh phải xét nghiệm Covid-19. Đây chính là sơ hở để F0 xuất hiện trong bệnh viện gây lây nhiễm chéo.

6. Hướng dẫn phòng ngừa lây nhiễm Covid-19 cho mẹ và bé khi mới sinh

Trong thời buổi sống chung với dịch Covid-19, bên cạnh chú trọng cách chăm sóc mẹ bầu, mẹ cũng nên lưu ý cách để tránh lây nhiễm cho mẹ và bé sơ sinh.

– Hạn chế số người trong phòng sinh cũng như hạn chế số người thăm sau sinh.

– Luôn chú ý vệ sinh tay sạch sẽ trước khi chăm sóc trẻ.

– Luôn giữ khoảng cách với những người chăm nuôi khác trong bệnh viện.

– Hạn chế tiếp xúc các bề mặt trong bệnh viện khi không cần thiết.

– Cho con bú mẹ hoàn toàn giúp giảm các biến chứng bệnh tật, tử vong khác cho bà mẹ và trẻ em.

7. Mẹ sau sinh vẫn có nguy cơ biến chứng nặng nếu nhiễm Covid-19

Phụ nữ sau sinh vẫn có nguy cơ bị biến chứng nặng nếu nhiễm Covid-19. Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), thai phụ nhiễm Covid-19 có khả năng cao sẽ mắc bệnh nặng hơn trong lúc mang thai và sau sinh so với những người không mang thai.

Tóm lại, trong điều kiện “bình thường mới”, thai phụ càng phải thận trọng hơn khi giao tiếp nhằm hạn chế lây nhiễm Covid-19. Để tăng khả năng chống chọi trước các tác nhân gây bệnh, mẹ đừng quên thường xuyên tập luyện và có chế độ dinh dưỡng cân bằng, giàu các dưỡng chất thiết yếu. 

Hy vọng những thông tin chia sẻ hữu ích của bác sĩ Tạ Trung Kiên về cách chăm sóc mẹ bầu trong điều kiện “bình thường mới” sẽ giúp mẹ có một thai kỳ khỏe mạnh, sinh nở “mẹ tròn con vuông”.